«Ποτέ γυναίκα δεν κατάλαβε έναν άντρα» – Hamlet
Τι γίνεται με τον άνδρα στην εποχή του #metoo; Η άποψη ότι τόσο η ανδρισμός όσο και η θηλυκότητα είναι τελικά κοινωνικές δομές που περιέχουν πολλά μικτά μηνύματα και αντιφάσεις έχει γίνει μέρος του καθημερινού θεραπευτικού λόγου. Ένα βασικό στοιχείο της επανεξέτασης της ταυτότητας του φύλου είναι το γεγονός ότι ενώ οι άνδρες μπορεί να μην εκφράζουν την ευαισθησία και την επιθυμία τους για οικειότητα με τον ίδιο τρόπο όπως οι γυναίκες, έχουν παρ ‘όλα αυτά ένα συναισθηματικό βάθος που έχουν γαλουχηθεί έτσι ώστε να μην το φέρουν στην επιφάνεια.
Σ’ ένα άρθρο του Guardian, ο δημοσιογράφος που βρέθηκε σε μια ομάδα ανδρών που εξερευνούσαν τις συμπεριφορές του φύλου τους αναφέρει ό,τι: «Από τα πρώτα πράγματα που ανακάλυψα στην ομάδα των ανδρών, ήταν ότι οι περισσότεροι άνδρες φοβούνται τους άλλους άνδρες. Εδώ βρίσκονται 25 εκπρόσωποι της μητροπολιτικής ανδροπρέπειας που συγκεντρώθηκαν σε ένα στούντιο γιόγκα του Λονδίνου, για να περάσουν το Σάββατο, μαθαίνοντας πώς να «γίνουν ευάλωτοι» με τη βοήθεια της Rebel Wisdom. Στον σημερινό κόσμο για τους άνδρες, το να είναι ευάλωτοι και να μιλούν την αλήθεια τους είναι μια πράξη εξέγερσης, αναφέρει ο κομψός new age ιστοχώρος τους. «Υπάρχουμε για να τροφοδοτήσουμε αυτήν την εξέγερση».
Εξέγερση και των ανδρών λοιπόν; Εν πρώτοις ακούγεται κωμικό σε μια κοινωνία που υπήρξε πατριαρχική, όπου οι γυναίκες δηλαδή υφίσταντο την εξουσία των ανδρών, από τη αρχή της ιστορίας του ανθρώπινου γένους. Τον τελευταίο μισό αιώνα τα πράγματα έχουν αλλάξει δραματικά. Ενώ η αλλαγή της γυναικείας ταυτότητας συνεπάγεται αποδοχή της δύναμής της, η αντίστοιχη αλλαγή της ανδρικής ταυτότητας προϋποθέτει αποδοχή της ευαλωτότητάς του. Αυτό που διακυβεύεται στην περίπτωση, είναι η έκφραση του συναισθήματος. Η γυναίκα θέλει να συζητήσει, να νιώσει, να αισθανθεί, ο άντρας θέλει να πράξει, να ελέγξει, να λύσει θέματα. Σπανίως οι άντρες εκφράζουν τα συναισθήματά τους, κάτι που θεωρείται προσόν της ανδροπρέπειας, ωστόσο κοστίζει αφάνταστα στο ίδιο μας το φύλο. Ο άντρας νομίζει ότι αυτός είναι ο ρεαλιστής, αλλά πλανάται πλάνην οικτράν.
Θυμάμαι ένα κείμενο του Γιώργου Χειμωνά, με τίτλο «Η αβοήθητη μοναξιά του άνδρα». Παραθέτω απόσπασμα: «Κι αφού η γυναίκα τον άντρα μονάχα να τον αγαπάει μπορεί και τίποτε άλλο, θα κάνω εγώ, ένας άντρας, το εγκώμιο γι’ αυτό το αυτοδημιούργητο θαύμα που είναι ο άντρας. Χαριστικά θα βάλω πρώτη στη σειρά τη συμβολή της γυναίκας, που σίγουρα βοηθάει να συντελέσει, κυρίως με το ανεκτίμητο (και κατ’ εξοχήν γυναικείο) χάρισμά της, που είναι ο αλάθητος ρεαλισμός της. Χωρίς αυτόν ο άντρας θα παράπαιε, ακόμα θα περιπλανιόταν, θα είχε χαθεί μέσα στις ομίχλες των επικών του φαντασιώσεων – ένα χάρισμα που η γυναίκα, αν το θελήσει, μπορεί να το μεταποιήσει σε θανάσιμο ανδροκτόνο εργαλείο – αν θελήσει να υπονομεύσει, χρησιμοποιώντας το, όλες τις ευσυγκίνητες μυθολογίες, που χάρη σ’ αυτές και αποκλειστικά μ’ αυτές ο άντρας επιβιώνει. · ασκημένος από ένστικτο να επινοεί τεχνάσματα του κυνηγιού για την τροφή της ομάδας, να αγρυπνάει για τους κινδύνους· από γεννήσεως ανυπεράσπιστος, γιατί η φύση τού πήρε πίσω όλα τα όπλα του, έμεινε πάντα πολεμιστής, άοπλος και με χίλιους τρόμους γενναίος. Εκπνευμάτωσε τη φυσική του ρώμη και την έκανε δύναμη, κυρίως τόλμη, μυαλού και κραδασμό ιδεών».
Πρόσφατα, κυκλοφόρησε ένα βιβλίο της Χάρις Κατάκη, προέδρου του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων και ψυχολόγου και του ψυχοθεραπευτή Χρήστου Ζιούβα με τίτλο: «Άνδρας: η σιωπηλή επανάσταση» (εκδόσεις Πατάκη, 2019). Πρόκειται για μια έξοχη μελέτη που μιλάει για τις θεμελιακές μεταβολές της ανδρικής ταυτότητας, γραμμένο από θεραπευτές που έρχονται καθημερινά σε επαφή με τον ανδρικό ψυχισμό και καταγράφουν, δεκαετίες τώρα, τη σιωπηρή επανάσταση του άνδρα, στην επιλογή και στην εκ νέου ιεράρχηση των κοινωνικών του ρόλων, των προσωπικών του αξιών και, εντέλει, των επιδιώξεων που του δίνουν ένα νέο νόημα ζωής.
Λέει η Χάρις Κατάκη: «Τον αόρατο άγνωστο κόσμο των ανδρών λίγοι τον γνωρίζουν στην καθημερινότητα, αφού αυτό που προβάλλει είναι η στερεοτυπική μονοδιάστατη εικόνα του δυνατού άνδρα που κάνει αυτό που ένας άνδρας πρέπει να κάνει. Τόσο ο κλάδος της ψυχοθεραπείας αλλά και της ψυχολογίας γενικότερα, μελετούν και προβάλλουν, αυτό που είναι ορατό, αλλά μέχρι πρόσφατα δεν ασχολήθηκε η επιστημονική σκέψη και η έρευνα με τα θέματα του άνδρα, αφού ο ίδιος δήλωνε και οι άλλοι επιβεβαίωναν, μέσα από την επαφή μαζί του, ότι δε χρειάζεται να ψάξει κανείς να βρει κάτι που υποτίθεται ότι δεν υπάρχει. Σε αυτή τη φάση τα περισσότερα ντοκουμέντα αφορούν τη συνειδητοποίηση ότι ο άνδρας δεν είναι μόνο αυτό που δηλώνει και αυτό που δηλώνουν οι άλλοι γι’ αυτόν. Μέσα από την μισάνοιχτη πύλη μπορεί κανείς να ρίξει πια ματιές στο εσωτερικό του κάστρου, του άφοβου, αυτάρκη οικοδεσπότη άρχοντά του. Όσο ανοίγει περισσότερο η μέχρι πρόσφατα εφτασφράγιστη πύλη, είτε με πρωτοβουλία του ίδιου του οικοδεσπότη, είτε με τους απέξω που άρχισαν να υποψιάζονται πια ότι πρέπει να διερευνήσουν το χώρο για να κατανοήσουν και να διαχειριστούν αυτόν το άνδρα, αποκαλύπτουν πώς έχει πολλά πρόσωπα που παρέμεναν κρυμμένα από τον ίδιο σε εσωτερικούς αραχνιασμένους χώρους που είχε και ο ίδιος ξεχάσει τι περιείχαν».
Στην εποχή μας το μόνο σταθερό που έχουμε, είναι η αλλαγή. Αν κρίση σημαίνει μια έκρυθμη κατάσταση και συγχρόνως τον τρόπο αντιμετώπισής της, σε μια τέτοια κρίση ταυτότητας, ο άνδρας, για να βρει ποιος πραγματικά είναι, θα πρέπει «να ανοίξει την πύλη» όπως λέει η κ. Κατάκη και να δει πρωτίστως εκείνος, τί βρίσκεται εκεί μέσα.
Στην αρχή του τελευταίου Τζέιμς Μποντ (Skyfall), ο επι δεκαετίες άτρωτος πράκτορας 007 κάνει μια βουτιά στο κενό. Δεν πεθαίνει ο ίδιος, πεθαίνει ο παλιός του εαυτός. Μετά από αυτή τη συμβολική βουτιά για να δούμε πώς θα αναδυθεί ο νέος άνδρας του 21ου αιώνα.
Άρθρο του Αλέξη Σταμάτη στο ένθετο περιοδικό του Κυριακάτικου Βήματος , Νέες Εποχές, την Κυριακή 12 Ιανουαρίου 2020