Στην φάση που βρισκόμαστε, η σχέση του ζευγαριού αποτελεί το πιο συχνό, περίπλοκο και δυσεπίλυτο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε εμείς οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Τα πάντα είναι προς αναθεώρηση αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια για σταθερά σημεία αναφοράς. Οι ανατροπές, οι αντιστροφές και οι ανακατατάξεις είναι τόσο καθοριστικές που πραγματικά φέρνουν ίλιγγο. Οι πολυεπίπεδες και γενικευμένες πολιτισμικές και κοινωνικές αλλαγές της σύγχρονης εποχής όσον αφορά στη σεξουαλικότητα -ένα κομβικό στοιχείο της σχέσης του ζευγαριού-, έχουν οδηγήσει σε φαινόμενα, βιώματα, συμπεριφορές και επιλογές που πριν μόλις μερικές δεκαετίες θα έμοιαζαν έργα επιστημονικής φαντασίας.
Η σεξουαλικότητα μας κρατάει συγχρόνως εσαεί συνδεδεμένους με πανανθρώπινα βιολογικά και οντολογικά στοιχεία της ύπαρξης και της συνύπαρξης όπως και με τον πυρήνα της ζωής, την αναπαραγωγή, άρα την ύπαρξη ζωής πάνω στον πλανήτη.
Αυτά τα αρχετυπικά στοιχεία της συνύπαρξης και της αναπαραγωγής έχουν εκφραστεί μέσα από θρησκευτικές αναπαραστάσεις, μύθους και σύμβολα όπως ο Αδάμ και η Εύα, αλλά και μέσα από φιλοσοφικές θέσεις όπως αυτή του Πλάτωνα, που υποστηρίζει ότι πριν χωριστούμε σε θηλυκά και αρσενικά όντα, ο άνθρωπος ήταν ενιαίος και αδιαίρετος όπως τα σαλιγκάρια.
Ο Γιώργος Γραμματικάκης στο βιβλίο του Η Αυτοκρατορία του φωτός λέει σε ένα κεφάλαιο με τίτλο, Τα ερωτευμένα φωτόνια:
«Τα ζεύγη των φωτονίων από την στιγμή που παρήχθησαν μαζί, έπρεπε να είναι στο εξής συνδεδεμένα κατά κάποιον τρόπο. Το κάθε φωτόνιο έμοιαζε να ξέρει πάντοτε τι συμβαίνει στο άλλο χωρίς ωστόσο να υπάρχει καμία δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ τους.
Και κάθε αλλαγή στο ένα φωτόνιο θα επηρέαζε αμέσως το άλλο, έστω και αν αυτό παραβίαζε τους νόμους της φυσικής – αλλά και την ίδια τη λογική!
Το ίδιο ισχυρίζονται και οι άνθρωποι για τους αγαπημένους τους».
Ο σύγχρονος άνθρωπος καλείται να γεφυρώσει τις θεμελιακές αυτές διαστάσεις της σεξουαλικότητας με τις πρώτου μεγέθους κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές της σύγχρονης πραγματικότητας, που ο μεγάλος δάσκαλος της ψυχολογίας Jerome Bruner, συνόψισε με τη κομβική του ρήση culture has gone beyond biology (Η κουλτούρα ξεπέρασε την βιολογία).
Οι νέες μορφές συμβίωσης και σεξουαλικότητας που περιλαμβάνουν πλέον κάθε δυνατή παραλλαγή και ατελείωτους συνδυασμούς, είναι άμεσα συνδεδεμένες με τους διαπολιτισμικούς γάμους, την απόκτηση παιδιών από διαφορετικούς συντρόφους, τις υιοθεσίες, τη χρήση νέων τεχνολογιών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, τη σταδιακή αναγνώριση κοινωνικών δικαιωμάτων στα ομοφυλόφιλα ζευγάρια και ούτω καθεξής.
Άντρες και γυναίκες αναζητούν τους ερωτικούς τους συντρόφους σε κοντινά και μακρινά μέρη σε ολόκληρο τον πλανήτη, ακόμα και στον κυβερνοχώρο, συνάπτουν εφήμερες αλλά και σταθερές σχέσεις με άτομα του άλλου ή του ίδιου φύλου, από άλλες κουλτούρες, θρησκείες και φυλές. Πολλές από τις μορφές σεξουαλικής συμπεριφοράς που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν ταμπού πλέον θεωρούνται κανονικότητα.
Στο διαδίκτυο υπάρχουν ιστότοποι, chat rooms και αμέτρητες εξειδικευμένες εφαρμογές, οι οποίες καλύπτουν τις σεξουαλικές ανάγκες ατόμων με συγκεκριμένες ιδιαιτερότητες ως προς την σεξουαλική τους ταυτότητα και επιλογές, όπως για παράδειγμα cross dressers, transexuals κα.
Μέσα στο ασφαλές πλαίσιο του συγκεκριμένου κλειστού κυκλώματος:
– Eξασφαλίζεται η ανωνυμία
– Oι επισκέπτες μοιράζονται μυστικά και σκέψεις που δε μπορούν να εκφράσουν με τους δικούς τους ανθρώπους,
– και αλληλεπιδρούν με άλλους ανθρώπους που τους κατανοούν και δεν τους κατακρίνουν.
Ψάχνοντας συντρόφους στο διαδίκτυο, άνδρες και γυναίκες όλο και πιο συχνά δημιουργούν μόνιμους δεσμούς και ενίοτε προχωρούν σε γάμους και τεκνοποίηση.
Πέρα όμως από τα κοινωνικά δίκτυα, όλο και πιο συχνά στα κινηματογραφικά έργα αλλά και σε άλλες μορφές τέχνης όπως στο θέατρο και στην λογοτεχνία, κυριαρχεί το θέμα των διαφόρων μορφών σεξουαλικότητας (ανδρική και γυναικεία ομοφυλοφιλία, επαναπροσδιορισμός φύλου κ.α.).
Ρίχνοντας το φακό στο εσωτερικό των σπιτιών στα οποία συμβιώνουν πρωτότυποι και ετερόκλιτοι συνδυασμοί, δε μπορεί παρά να διαπιστώσει κανείς ότι η σεξουαλικότητα δεν συνδέεται πια τόσο με το βιολογικό υπόβαθρο όσο με τον ψυχισμό και τους συναισθηματικούς δεσμούς.
Ως επαγγελματίες της ψυχικής υγείας βιώνουμε καθημερινά τις ρευστές και ασαφείς προδιαγραφές των συμπεριφορών που αφορούν στην σεξουαλικότητα. Τα άτομα, τα ζευγάρια και οι οικογένειες που κάθονται απέναντί μας, καλύπτουν όλο το φάσμα των αντιλήψεων και των συμπεριφορών, από τις πιο παραδοσιακές μέχρι τις πιο προωθημένες στην κλίμακα της κοινωνικής αλλαγής. Ακούμε γονείς, αδέρφια και συγγενείς που δυσκολεύονται να αποδεχθούν τις σεξουαλικές επιλογές των παιδιών τους ενώ οι διεργασίες για την αποδοχή της ομοφυλοφιλίας ως κανονικότητα βρίσκονται ήδη προ των πυλών.
Θυμάμαι την απάντηση της μητέρας που με επισκέφθηκε μαζί με τον άνδρα της αμέσως μετά την αποκάλυψη του δεκαοκτάχρονου γιου τους ότι είναι ομοφυλόφιλος.
Στην προσπάθεια μου να βοηθήσω τους γονείς να αποδεχθούν τις επιλογές του λέγοντας ότι είναι πολύ σημαντικό ότι τους άνοιξε την ψυχή του, η μητέρα με έκοψε λέγοντας μου “Δεν ήρθαμε για να μας βοηθήσετε να αποδεχθούμε την σεξουαλική επιλογή του γιού μας αλλά να μας βοηθήσετε να την απορρίψει και να ξαναγίνει κανονικός άνδρας”.
Πέρα όμως από την αντιμετώπιση τέτοιων περιπτώσεων, καλούμαστε να διαχειριστούμε πρωτόγνωρες καταστάσεις για τις οποίες δεν έχουμε γνώση και εμπειρία, όπως, την απόκτηση παιδιού από ομοφυλόφιλα άτομα και ζευγάρια, θέματα για τις διάφορες μορφές εξωσωματικής σύλληψης, τον επαναπροσδιορισμό φύλου, την μακροχρόνια αποχή από σεξουαλικές επαφές στα ζευγάρια, την συχνά ανοιχτή, παραδοχή παράλληλων εξωσυζυγικών σχέσεων, κ.α.
Τα νομικά, ηθικά και κοινωνικά διλήμματα που προκύπτουν στην καθημερινή μας πρακτική είναι πολλά. Οι επιλογές και οι διαπραγματεύσεις για το τι είναι λειτουργικό, σωστό, δίκαιο και εφικτό προσκρούουν συχνά σε παγιωμένες αντιλήψεις και πρακτικές. Σκουριασμένα ερμηνευτικά εργαλεία που φτιάχτηκαν σε άλλες εποχές προκαλούν δυσεπίλυτες εσωτερικές και διαπροσωπικές αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις τόσο σε αυτούς που απευθύνονται σε μας για καθοδήγηση, όσο και σε μας τους ίδιους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι σε ένα πρόσφατο άρθρο της στο Ρsychotherapy Νetworker, η Margaret Nichols προτείνει ότι οι εξωσυζυγικές σχέσεις, που μέχρι τώρα αντιμετωπίζονταν ως δυσλειτουργικές, θα πρέπει να θεωρούνται πλέον ως λειτουργική αντιμετώπιση των προβλημάτων σε όλο και πιο συχνές περιπτώσεις ζευγαριών που έχουν διακόψει τις σεξουαλικές τους επαφές για μεγάλα χρονικά διαστήματα είτε γιατί δεν υπάρχει πια έλξη είτε γιατί δεν είναι εφικτές για διάφορους ιατρικούς ή ψυχολογικούς λόγους.
Στο ίδιο τεύχος, έμπειροι θεραπευτές και εκπαιδευτές επισημαίνουν στα άρθρα τους ότι για να είμαστε σε θέση να κάνουμε γέφυρες με τους θεραπευόμενούς μας, καλούμαστε να κάνουμε τις απαραίτητες αναθεωρήσεις του θεωρητικού μας εξοπλισμού και των αντίστοιχων κλινικών μας πρακτικών.
Αν βάλουμε στην άκρη τους προβληματισμούς για τις διάφορες μορφές που παίρνει η σεξουαλικότητα στην εποχή μας, δεν μπορεί παρά να παρατηρήσουμε ότι τα ζευγάρια αναζητούν ουσιαστικές σχέσεις που να βασίζονται στην ειλικρίνεια, την εμπιστοσύνη, το συναισθηματικό άνοιγμα, τη γόνιμη ανοιχτή επικοινωνία, την αυτογνωσία, την ενσυναίσθηση και την αγάπη.
Χαρακτηριστικοί οι παρακάτω στίχοι από το τραγούδι του Ν. Άσιμου Αγαπάω και αδιαφορώ.
Και μη μας τρομάζουν, φως μου, οι πληγές,
στις χρυσές στιγμές μας πλάι και αυτές,
νιώσε με για να σε νιώσω κι ας πονάς,
είν’ πανάκριβό, στο λέω, ν’ αγαπάς .
Αγαπάω κι αδιαφορώ,
κι έχω φτιάξει έναν καινούργιο εαυτό,
τώρα πια με αγαπάω κι εμένα,
όπως εσένα.
Δημοσιεύτηκε στο Global View