Selfie
Ο ρόλος του φωτογράφου και ο ρόλος του μοντέλου συμπίπτουν και η συγκεκριμένη διαδικασία χάριν συντομίας ονομάζεται «Selfie», με άλλα λόγια, κρατάω το κινητό μου απέναντί μου, με «τραβάω» μια φωτογραφία και στη συνέχεια με «ανεβάζω» σε όποιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης επιθυμώ. Η ψυχολόγος Χάρις Κατάκη εξηγεί γιατί αυτή η ακαριαία και νάιφ κίνηση έχει γίνει ακόμα μια σύγχρονη ανάγκη
Είδαμε τη χαριτόβρυτη selfie φωτογραφία του Μπαράκ Ομπάμα με τη Δανή πρωθυπουργό, την ομαδική selfie της βραδιάς των 86ων Οσκαρ με επίκεντρο την παρουσιάστρια Ελεν Ντε Τζενέρις, τις αλλεπάλληλες selfie των διάσημων ηθοποιών και τραγουδιστών στις προσωπικές τους σελίδες στο Facebook, πρόσφατα, δε, χαζέψαμε και τη selfie του Αντώνη Σαμαρά με την υποψήφια ευρωβουλευτή Γιώτα Τριγώνη.
Απαντες αυτοφωτογραφίζονται, χαμογελάνε στην οθόνη του κινητού τους και κατόπιν μετράνε τους ανασηκωμένους αντίχειρες που μάζεψαν, δηλαδή τα like.
«Η αυτοπροσωπογραφία και η αυτοβιογραφία υπήρχαν πάντα. Το ερώτημα είναι γιατί τώρα γίνεται θέμα, γιατί η selfie μπαίνει στη Wikipedia» λέει η Χάρις Κατάκη και ξετυλίγει το κουβάρι της ψηφιακής ομφαλοσκόπησης. «Πρόκειται για μια συμβολική πράξη, έναν κώδικα που εκφράζει το πώς αντιλαμβάνεται ο σύγχρονος άνθρωπος τον εαυτό του μέσα σε έναν κόσμο που ο ίδιος κατασκεύασε. Σε έναν κόσμο εικόνων που κινούνται με ταχύτητα μπροστά στα μάτια μας, σαν να κοιτάμε μέσα από ένα καλειδοσκόπιο, η selfie είναι μια κίνηση που σταματάει τη ροή των εικόνων, για να εντάξει -έστω και στιγμιαία- τη δική μας μορφή. Να δηλώσει την παρουσία μας. Το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ο χώρος της selfie. Δεν έχει νόημα η selfie εκτός αυτού του πλαισίου. Εκφράζει περισσότερο την ανάγκη για μοίρασμα και επικοινωνία και λιγότερο για ενδοσκόπηση. Από το «σκέπτομαι άρα υπάρχω» περάσαμε στο «επικοινωνώ άρα υπάρχω»».
* Είναι η selfie το νέο πολυπόθητο 15λεπτο διασημότητας;
– Είναι η ανάγκη μας να υπάρχουμε, να ξεχωρίσουμε. Δηλώνουμε την παρουσία μας για να μη χαθούμε στον απέραντο κόσμο του Διαδικτύου, όπου δεν υπάρχουν πια όρια ανάμεσα στο προσωπικό και κοινωνικό. Στο παρελθόν ζούσαμε σε μικρές κοινότητες και σταθερές οικογένειες και σχέσεις. Μας ήξεραν και τους ξέραμε. Οι αυτοβιογραφίες και οι αυτοπροσωπογραφίες τού τότε είναι η ίδια διαδικασία της selfie φωτογραφίας σήμερα, αλλά σε διαφορετικό πλαίσιο.
* Τι κρύβει αυτή η υπερέκθεση του εαυτού μας στο Διαδίκτυο;
– Μια ανάγκη να συνδεθούμε με τους άλλους. Η selfie είναι μια συμβολική έκφραση της δύναμης που έβαλε στα χέρια μας η τεχνολογία και η ανάπτυξη των κοινωνικών δικτύων. Εχουμε γίνει όλοι μάγοι. Κρατάμε στα χέρια μας τη γυάλινη σφαίρα (Google Maps, GPS, Skype) και ψάχνουμε να βρούμε άμεσα τον εαυτό μας, το στίγμα μας μέσα στον πλανήτη. Εχουμε στη χούφτα μας ολόκληρο το σύμπαν. Οι πρωτοπόροι του Διαδικτύου (Στιβ Τζομπς, Μαρκ Ζάκερμπεργκ και οι χιλιάδες ερευνητές του Google και της Silicon Valley) ανακαλύπτουν όλο και περισσότερα μέσα για να μπορούμε να αυτοεξυπηρετούμαστε. Ολα, πλέον, έρχονται σε μας αντί να πηγαίνουμε εμείς σε αυτά: οι γιατροί, τα πανεπιστήμια, η ψυχαγωγία τα ΜΜΕ, η πολιτική. Κι ενώ γινόμαστε όλο και πιο αυτάρκεις, νιώθουμε ταυτόχρονα όλο και περισσότερο την ανάγκη της σύνδεσης με τους άλλους. Η συναισθηματική συμμετοχή στα πράγματα γίνεται όλο και πιο έντονη ανάγκη. Τελικά και το Facebook και όλα τα άλλα μέσα (Twitter, YouTube κ.λπ.) είναι άλλες μορφές της selfie. Προβάλλεις και μοιράζεσαι ό,τι εσύ επιλέγεις. Μέσα σε έναν κόσμο ρευστό, αβέβαιο και πολύπλοκο, ίσως η selfie να εκφράζει αυτή την αίσθηση -ή την ψευδαίσθηση- ότι έχουμε έλεγχο και αυτοδυναμία.
* Πώς ορίζεται ο μέσος χρήστης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;
– Μέσος χρήστης είναι ο κάθε άνθρωπος που ζει την εποχή του. Από 5 έως 105 ετών. Οι «σημερινοί» άνθρωποι είναι χρήστες, οι «χθεσινοί» όχι.
* Τι έχετε να πείτε για τις selfie στην πολιτική;
– Εδώ έχουμε μια αντιστροφή, δηλαδή οι σπουδαίοι υιοθετούν τη selfie φωτογραφία που μπορεί να την κάνει ο οποιοσδήποτε. Εχει άμεση σχέση με την εποχή μας και τον εκδημοκρατισμό των διαδικασιών επικοινωνίας.
* Ναρκισσισμός, αυτοαναφορικότητα ή διασκέδαση;
– Και ναρκισσισμός και αυτοαναφορικότητα και διασκέδαση. Ολα! Υπάρχουν τόσοι στραβοί τρόποι να προβάλλει κανείς τον εαυτό του περιφέροντας μια υπερβολική εικόνα, η οποία μόνο να τραβήξει την προσοχή θέλει, που η selfie δεν αποτελεί τόσο μεγάλο κίνδυνο ως σύμπτωμα.
Κλείνοντας την κουβέντα, ρωτάω τη θεραπεύτρια εάν ο όρος selfie πηγάζει εκ του αγγλικού selfish (εγωιστής) θέλοντας να ενισχύσω την ελαφρότητα του θέματος, αλλά η Χάρις Κατάκη, η «γιατρός της ψυχής» -όπως η ίδια συστηνόταν στα εγγόνια της όταν τη ρωτούσαν τι δουλειά κάνει- μου εξηγεί ότι σε έναν κόσμο που όλα αλλάζουν, ακόμα και οι αρνητικές έννοιες όπως αυτή του εγωισμού, ακολουθούν τη ροή των πραγμάτων παίρνοντας διαφορετικά σχήματα.